Yastık altından dijital cüzdanlara geçiş aldı başını gidiyor. Sıcak paraya ulaşmanın binbir yolunun konuşulduğu bir dönemde, kimileri dövizle yastık altını doldurmaya çalışırken, kimileri de “coin” peşinde koşuyor. Kripto paraların getirdiği yepyeni bir tartışma ise faiz sistemiyle ilgili: Kripto paralarda kazandıran faiz ürünleri var ve bunlardan faydalanmak hızlıca yaygınlaştı. Fakat kafalarda şu soru çakılıp kalıyor – dijitalde elde edilen bu faiz, gerçekten İslam’a göre helal mi?

Kripto Para Sistemlerinde Faiz Nasıl İşliyor?

Bankadaki klasik mevduat hesabına para yatırdığınızda, belli bir süre sonra faiz işletilerek fazladan gelir elde edersiniz. Kripto dünyasında ise iş biraz daha farklı çalışıyor. Burada staking, lending, yield farming gibi kavramlara rastlıyoruz. En basit anlatımla, elinizdeki kripto parayı bir platforma veya blockchain ağına kilitliyorsunuz, sistem sizin kriptonuzu başkasına borç veriyor, karşılığında da "faiz” ya da ödül adı altında size ekstra coin veriyor. Sistem teknik olarak yereldeki bankaların faizine benziyor, ama işin içinde merkezi otoriteler yok, süreçler yazılımla ve otomasyonla yönetiliyor.

Kripto platformları, örneğin Bitcoin veya Ethereum cinsinden staking yapanlara yıllık %2 ile %20 arasında değişen oranlarda faiz vaadinde bulunuyor. Binance, Kraken ve Kucoin gibi büyük borsaların yanı sıra, merkeziyetsiz finans (DeFi) projeleri de çeşitli ürünler sunuyor. Bakın bugünün rakamlarıyla Binance Earn’de USDT staking yapmak isteyen biri yıllık %7’ye kadar faiz alabiliyor. Burada, "faiz" denilen şey aslında cüzdanınızda tuttuğunuz kriptoları başkalarına kredi olarak kullandırmanın veya ağa katkı sağlamanın getirisi.

İnsanlar şunu soruyor: Kripto platformlarında çalışan sözleşmeler kimi zaman tamamen otomatik; kimde paranın olduğu ya da kredi kullanan kim, belirsiz kalıyor. Yani, doğrudan insandan insana değil, yazılım üzerinden yürüyor işler. Fakat neticede ortada ekstra kazanç var ve bu gelirin adına da genellikle "interest" yani faiz deniyor.

İslami Düşünceye Göre Faiz ve Kripto Para İlişkisi

Faiz kavramı dini açıdan Kuran ve hadislerde kesin çizgilerle yasaklanmış. "Riba", yani alınan her türlü fazlalık, kesinlikle haram olarak ilan edilmiş. Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, klasik bankacılık sisteminde faizli işlemlerin caiz olmadığını zaten açık şekilde duyurdu. Peki konuya kripto para girince değişen bir şey oluyor mu?

Buradaki ayrım aslında kritik: Kripto paraların geleneksel paradan önemli farkları var. Kriptoda, merkezi otorite ve devlet güvencesi yok. Dijital varlıkların değeri tamamıyla piyasadaki arz-talep dengesine göre belirleniyor. İşin özü, herhangi bir merkezi banka gibi kurallar koyan ya da paraya faiz oranı belirleyen tek bir kuruluş yok. Oyun, çok daha serbest bir ortamda dönüyor.

Din otoriteleri, kripto paralardaki faiz sistemine farklı yaklaşıyor. Bazı İslam alimleri, dijital varlık üzerinden elde edilen fazla getiriyi birebir banka faiziyle eş tutuyor ve bu yüzden haram diyor. Diğerleri ise eğer sistemde “borç verme” yoksa, mesela staking gibi ağa katkı sağlama karşılığında alınan ek ödüllerin caiz olabileceğini belirtiyor. Yani ödül, çalışmaya benzer şekilde alınan bir kazanç olarak kabul edilebiliyor.

Burada bir başka ayrım daha var: Stake işlemlerinde doğrudan kredi verme veya borçlandırma yoksa (ağa katkı gibi teknik bir mekanizma söz konusuysa), bazı fıkıhçılar bu işlemini caiz görmeye yakın duruyor. Örneğin, ETH 2.0 staking mekanizmasında coin'inizi direkt ağı güvenli tutmak ve işlem onaylamak için kilitlemiş oluyorsunuz, burada elde edilen kazanç "ödül" formatında dağıtılıyor.

Kripto Faiz Uygulamalarında Dini Tartışmalar

Dijital dünyada işler hızla değişiyor ancak İslam hukuku alışık olunan kavramlarla ilerliyor. Geleneksel fıkıh kitaplarında kripto para kelimesine rastlamak mümkün değil. Bu yüzden son zamanlarda kripto faiziyle ilgili hem yurt içi hem de yurt dışı din otoriteleri toplantılar düzenliyor. Türkiye Diyanet’in 2023'teki açıklamasında “mevcut haliyle kripto üzerinden alınan faiz gelirinin haram olabileceği” görüşü var. Yani, banka mantığıyla işleyen, borç verilip geri alınırken üzerine fazla yazılan her sistemde mesele direk harama yakın.

Bunun yanında, İngiltere ve Malezya’daki bazı İslam alimleri ise, blockchain üzerinde kazanç sağlayan bazı ürünleri özel olarak analiz etti. Mesela, staking ödüllerinin borç işlemine değil de teknik katkıya dayalı olduğu platformlar için daha "nötr" yaklaşılıyor. Yani, ödülün teknik bir çaba karşılığında olduğu durumlarda açık bir haram hükmü çıkarmak zor.

Buradaki önemli bir detay, kazancın türü: Eğer siz kriptoyu bir platformun havuzunda başka kullanıcılara direkt borç veriyorsanız, üzgünüm; bu yine klâsik faizli krediye benziyor, haram sayılıyor. Ama staking gibi teknik altyapıya hizmet sunuyorsanız ve işleyiş otomatik olarak yürüyorsa, bazı uzmanlar bu gelir tipine “çalışma karşılığı ödül” gözüyle bakabiliyor.

Aslında İslam’da risk, belirsizlik ve emek kavramlarına yönelik birçok incelik var. Yani, sıfır riskle, oturduğun yerden "para parayı çeker" mantığına dayalı modelde İslam genellikle mesafeli. Ama teknik olarak sistemde gerçek bir hizmet, zaman ya da teknik katkı varsa, burada farklı yorumlar gelişebiliyor. Herkesin kendi şartlarına, sistemi nasıl kullandığına ve niyetine göre değerlendirme yapması gerekiyor.

Şu tablo, kripto platformlarında en sık rastlanan faiz geliri türlerini basit olarak özetliyor:

Kripto Faiziyle İlgili Bilinmesi Gereken Püf Noktalar ve Kişisel Yaklaşım

Bu konularda kafası karışanlar için birkaç somut noktayı paylaşmak şart. Önce, yatırım yaptığınız platformun sunduğu kazancın tam olarak neye dayalı olduğuna dikkat edin. Kriptonuzu bir havuza yatırırken "kime kredi veriliyor, hangi hizmet hangi kazancı sağlıyor" sorularını mutlaka araştırın. Bir platform size yüksek oranda "garantili" kazanç sunuyorsa ve bu işlemin temelinde borç verme varsa, burada kripto faizi helal mi diye tekrar düşünmek önemli.

Daha önce faizsiz bankacılığın mantığını bilenler için, kripto dünyasında risk paylaşımı ve emek karşılığı ödül (fıkrı anlamda "mudaraba") önemli referanslar sunuyor. Hiçbir fıkıh otoritesi, kriptodaki tüm ürünlerin hepsine kalıp şekilde "helal" veya "haram" diyemiyor; detayları mutlaka dikkatle incelemek gerekiyor. Özellikle staking ile kazanılan token ödüllerinde, sistem bazen teknik çaba öne çıkarıyor, bu da farklı fıkhi değerlendirmeleri devreye sokuyor.

• Kripto ile ilgili yapılan her işlem teknik olarak ne anlama geliyor, platformun açıklamalarını ayrıntılı okuyun.
• Aklınızda soru varsa Diyanet ve uluslararası fıkıh kurumlarının güncel görüşlerine göz atın.
• Yüksek oranlara aldanmayın; birçok yerde dolandırıcılık riski de cabası.
• Gerçekten faiz mi yoksa hizmetin ödülü mü olduğu meselesine inceleyin.
• Kişisel olarak içten bir şüphe hissederseniz, mümkünse başka kazanç yollarını seçin.

Kısacası, bu sorunun cevabı tek bir cümleyle verilebilecek kadar siyah beyaz değil. Yatırım yapmadan önce, teknik ve dini boyutlarına ayrı ayrı kafa yormak şart. Ucu açık bir mevzu ve her geçen yıl dijital dünyadaki getirilerin hem fıkıh hem de teknik açıdan biraz daha fazla tartışılacağı kesin. Herkesin kendi vicdanı ve bilgi birikimiyle karar vermesi gerekiyor. Bir anda zenginlik getiren yüksek faizli kazançlara balıklama atlamak yerine, kime hizmet ettiğinizi ve hangi sistemi kullandığınızı anlamak işin özünde çok daha değerli.